دیافراگم دوربین عکاسی یکی از چیزاییه که ممکنه خیلی مبهم باشه. خیلیا نمیدونن دیافراگم چیه و معنی اعداد دیافراگم رو بلد نیستن. دیافراگم یکی از سه فاکتور نورسنجیه. همونطور که توی درس نورسنجی در عکاسی گفتیم، دیافراگم، سرعت شاتر و ISO درکنار هم یک نورسنجی رو ایجاد میکنن. شناخت دیافراگم و تنظیم صحیح دیافراگم، گرفتن عکس با نور صحیح رو خیلی آسون میکنه. در واقع آموزش دیافراگم و تاثیر دیافراگم در عکاسی، یکی از سه ضلع مثلث نورسنجی هست. پس لازمه که مفهوم و کاربرد دیافراگم در عکاسی رو بشناسیم و آموزش کار با دیافراگم رو یاد بگیریم.

با استفاده از دیافراگم‌های مختلف، میتونین افکت‌های زیبا و خلاقانه زیادی خلق کنین. توی این مقاله، در ۵ گام یاد میگیریم که دیافراگم چیه و چجوری میتونیم ازش به طور خلاقانه استفاده کنیم.

گام اول: دیافراگم دقیقا چیست؟

اگه بخوام خیلی ساده بگم، دیافراگم در دوربین عکاسی به تیغه‌هایی گفته میشه که درون لنز قرار گرفتن و با گشاد و تنگ شدن، میزان عبور نور رو از روزنه میانی اونها که بهش اپرچر گفته میشه، کنترل می‌کنن. این تیغه‌ها به‌طور معمول ۶ تا ۹ عدد هستن و با بازشدن، میزان نور ورودی رو زیاد و با تنگ شدن، میزان نور رو کم می‌کنن. بهترین راه شناخت دیافراگم ، شباهت کارکردش به عنبیه چشمه. هرچی روزنه دیافراگم (عنبیه چشم) بازتر باشه، نور بیشتری واردش میشه. تنظیم دیافراگم در کنار سرعت شاتر و ISO، یک نورسنجی رو ایجاد میکنن. تغییر قطر گشودگی دیافراگم، موجب میشه نور کمتر یا بیشتری ازش عبور کنه و به سنسور برسه. این تنظیمات، بسته به موقعیت و صحنه‌ای داره که میخوایم ازش عکاسی کنیم.

استفاده خلاقانه از دیافراگم‌های مختلف و پیامدهای اون توی گام ۲ بررسی میشه. اما فعلا این قانون ساده رو یاد بگیرین: وقتی در مورد نور و نورسنجی صحبت میکنیم، دیافراگم بازتر نور بیشتر و دیافراگم بسته‌تر، نور کمتری رو از خودش عبور میده.

گام دوم: دیافراگم چجوری اندازه گرفته میشه و چجوری تغییر میکنه؟

میزان بازبودن این روزنه توسط عددهایی تعریف میشه که از تقسیم فاصله کانونی بر قطر مؤثر لنز به دست میاد. دیافراگم از طریق مقیاسی به نام مقیاس اِف استاپ (f-stop scale) اندازه گیری میشه. توی دوربین شما، عدد دیافراگم، به شکل f/… نمایش داده میشه. عددی که جلوی f میاد، میزان گشودگی دیافراگم رو نشون میده. گشودگی دیافراگم روی نورسنجی و عمق میدان (که در ادامه بهش میرسیم) تاثیر مستقیم داره.

گفتیم که عدد جلوی f، میزان گشودگی دیافراگم رو نشون میده. هرچی عدد کمتر باشه، یعنی دیافراگم بازتره و برعکس. یعنی دیافراگم دوربین شما توی کمترین عدد f، بیشترین میزان گشودگی رو داره (مثل f/1.4). و برای اعداد بزرگتر مثل f/16 یا f/22، روزنه دیافراگم خیلی کوچیکه.

این ممکنه یه کم گیج کننده باشه. چرا عدد کمتر یعنی دیافراگم بازتر؟ جواب ساده‌ست و در واقع یه فرمول ریاضیه. اما اجازه بدین اول مقیاس f-stop رو باهم بشناسیم:

پله‌های کامل اعداد دیافراگم به ترتیب عبارتند از: f/1.4، f/2، f/2.8، f/4، f/5.6، f/8، f/11، f/16، f/22

محاسبه اعداد دیافراگم

مهمترین چیزی که درمورد اعداد دیافراگم دوربین عکاسی باید بدونین اینه: از هر عدد f تا عدد بعدی، دیافراگم لنز به نصف اندازه کاهش پیدا میکنه. این یعنی نور به اندازه نصف عدد قبلی، اجازه عبور داره. (میزان نور ورودی به سنسور، از هر f به f بعدی یا قبلی، نصف یا دو برابر میشه)

به این دلیل که این اعداد از یک معادله ریاضی بدست میان. این معادله، گشودگی روزنه دیافراگم رو از فاصله کانونی لنز بدست میاره. تو قسمت قبل گفتیم پله کامل. همونطور که میدونین، در دوربین‌های مدرن امروزی، اعداد دیافراگمی بین اعداد ذکر شده در بالا وجود داره. این اعداد در واقع پله‌های میانی هستن.

در واقع هر یک سوم پله (یک سوم استاپ)، یک عدد دیافراگم مخصوص به خودش داره. یعنی بین f/2.8 و f/4.0، دیافراگم های f/3.2 و f/3.5 هم هستن. یک سوم استاپ به این معنیه که از هر عدد دیافراگم تا عدد بعدی، روزنه به اندازه یک سوم کوچکتر میشه و یک سوم نور کمتری وارد سنسور میشه. در واقع این یک سوم استاپ‌ها برای کنترل بیشتر ما روی نورسنجی عکس به وجود اومدن.

ازینجا به بعد شرایط یکم سخت‌تر میشه. اگر کمی گیج شدین اشکالی نداره. به گام ۳ برین. گام ۳ مهمترین گام شناخت دیافراگمه. اما اگه هنوز متوجه موضوع هستین، ادامه بدین.

خب، فرض کنیم یه لنز ۵۰ میلیمتر با دیافراگم f/2.0 دارین. برای پیدا کردن قطر دیافراگم، ۵۰ رو تقسیم بر ۲ میکنیم. یعنی قطر روزنه دیافراگم ۲۵ میلیمتره. بعد باید شعاع رو حساب کنیم (که میشه نصف قطر). بعد از اون از فرمول Area = pi * r2 مساحت روزنه رو حساب میکنیم. مساحت روزنه میشه همون میزان گشودگی دیافراگم که با f نشون داده میشد.

چند مثال:

یک لنز ۵۰ میلیمتر با دیافراگم f/2: اول ۵۰ رو بر ۲ تقسیم میکنیم. قطر گشودگی دیافراگم تو این حالت میشه ۲۵ میلیمتر. پس شعاع اون میشه ۱۲٫۵ میلیمتر. با استفاده از فرمول بالا، مساحت روزنه دیافراگم ۴۹۰ میلیمتر مربع بدست میاد.

یک لنز ۵۰ میلیمتر با دیافراگم f/2.8: قطر گشودگی این لنز ۱۷٫۹ میلیمتره. پس شعاع اون میشه ۸٫۹۵ میلیمتر. با استفاده از فرمول بالا مساحت روزنه دیافراگم ۲۵۱٫۶ میلیمتر مربع بدست میاد.

همونطوری که از این دوتا مثال متوجه شدین، میزان مساحت گشودگی دیافراگم توی f/2.8 از f/2 کمتره و به همین دلیل هم نور کمتری ازش عبور میکنه. امیدوارم با این دو مثال، فلسفه اینکه عدد دیافراگم بزرگتر، یعنی دیافراگم بسته‌تر رو متوجه شده باشین.

ممکنه الان براتون سوال پیش بیاد. گفتیم از هر عدد تا عدد بعدی، میزان گشودگی نصف میشه. نصف ۴۹۰ که ۲۵۱ نمیشه! حرف شما درسته. اما در نظر بگیرین که این اعداد f-stop برای محاسبه آسون‌تر، به نزدیکترین عدد، گرد شدن. اون تقسیم بر ۲ که اول از همه انجام میدیم، گرد شده‌ست و دقیق نیست. پس مساحت روزنه دیافراگم f/2.8 همچنان دقیقا نصف f/2.0 خواهد بود.

پس حالا متوجه شدین که چرا عدد f بالاتر، موجب میشه نور کمتری به سنسور وارد بشه؟ چون روزنه دیافراگم کوچیکتر میشه و نور کمتری اجازه عبور پیدا میکنه.

گام سوم: دیافراگم چطور روی نورسنجی تاثیر میذاره؟

همونطور که از مثلث نورسنجی یادمون هست، اندازه دیافراگم و تغییر اون، با نورسنجی ارتباط مستقیم داره. هرچی دیافراگم لنز بازتر باشه، عکس بیشتر در معرض نوردهی قرار میگیره. بهترین راه برای نشون دادن این موضوع اینه که یک سری عکس بگیرین و توی اونها همه چیز رو ثابت نگه دارین، به جز دیافراگم.

تمام عکسهایی که در زیر اومدن، با ISO 200 و سرعت شاتر ۱/۴۰۰ ثانیه گرفته شدن. فقط دیافراگم اونها تغییر داده شده. دیافراگم این مجموعه عکس به ترتیب اینها هستن: f/2، f/2.8، f/4، f/5.6، f/8، f/11، f/16، f/22.

یک راه خوب برای دیدن سایز دیافراگم، نگاه کردن به دایره سفید خارج از فوکوس، در گوشه پایین سمت چپ این عکسهاست. در واقع؛ اثر خلاقانه اصلی دیافراگم، نوردهی و نورسنجی نیست. بلکه عمق میدان عکسه.

گام چهارم: دیافراگم چطور روی عمق میدان تاثیر داره؟

مبحث عمق میدان خیلی گسترده‌ست. و یه یک درس جداگونه رو بهش اختصاص میدیم. اما بطور خلاصه، عمق میدان به فضا و محدوده‌ای گفته میشه که پشت و جلوی نقطه فوکوس اصلی، داخل فوکوس باشه. به شکل ساده‌تر، فرض کنید روی یک نقطه فوکوس کردیم. فرض کنین در فاصله ۵۰ سانتیمتر جلوی اون و ۵۰ سانتیمتر پشت اون هم اشیا در فوکوس هستن. عمق میدان ما در اینجا ۱۰۰ سانتی‌متر هست.

حالا ببینیم که چطور عمق میدان از دیافراگم تاثیر میگیره. هرچی دیافراگم بازتر باشه (f/1.4) عمق میدان کمتر (باریک‌تر) و هرچی دیافراگم بسته‌تر باشه (f/22) عمق میدان عمیق‌تر میشه.

قبل از اینکه عکسهایی با دیافراگم‌های متفاوت ببینیم، به دیاگرام زیر نگاه کنین. اگه الان کامل متوجه این مفهوم نمیشین، اشکالی نداره. برای الان فقط کافیه تاثیرش رو متوجه بشین.

اینجا عکسی رو میبینین که با f/1.4 گرفته شده. با عکاسی از امتداد سوژه‌هایی که از لنز دور میشن، میشه به خوبی اثر عمق میدان باریک رو درک کرد.

همونطوری که گفته شد، تمام این عکس‌ها روی حالت تقدم دیافراگم گرفته شدن. نورسنجی نهایی ثابت باقی می‌مونه و تنها چیزی که تغییر میکنه، عمق میدان هست. عکسهای زیر به ترتیب با f/2، f/2.8، f/4، f/5.6، f/8، f/11، f/16، f/22 عکاسی شدن. توجه کنین که چطور توی هر عکس با کاهش گشودگی دیافراگم (f بیشتر)، عمق میدان افزایش پیدا میکنه.

گام پنجم: کاربرد دیافراگم‌های مختلف چیه؟

اولین نکته اینه که قانون مشخصی برای انتخاب دیافراگم در عکاسی نداریم. این امر کاملا بستگی به این داره که شما میخواین یک اثر هنری خلاقانه خلق کنین یا اینکه فقط میخواین نورسنجی محیط رو به تعادل برسونین. اما با این حال برای اینکه بتونین بهتر تصمیم‌گیری کنین، براتون یک لیست آماده کردم. این لیست به شما کمک میکنه تا دانش خوبی از کاربرد دیافراگم‌‎های مختلف داشته باشین. یادتون باشه که برای شکستن هر قاعده‌ای، اول باید خود اون قاعده رو بلد باشیم.

عمق میدان‌های کم

• f/1.4 – این دیافراگم برای شرایط کم‌نور عالیه! همچنین عمق میدان بسیار باریکی ایجاد میکنه. میتونین برای عکاسی از اجسام کوچیک یا ایجاد بوکه‌های زیبا، از این دیافراگم استفاده کنین.
• f/2 – این دیافراگم هم مثل قبلیه. با این تفاوت که قیمت لنزی با حداکثر دیافراگم f/2، یک سوم همون لنز با حداکثر دیافراگم f/1.4 هست.
• f/2.8 – همچنان برای عکاسی در شرایط کم‌نور خوبه. با توجه به اینکه عمق میدانش از دو حالت قبلی بیشتره، میتونه جزئیات بهتری از صورت رو ثبت کنه. لنزهای زوم سطح بالا، معمولا بازترین دیافراگمشون f/2.8 هست. (مثل لنز ۷۰-۲۰۰)
• f/4 – این دیافراگم، حداقل چیزیه که برای عکاسی پرتره در شرایط نوری مناسب باید داشته باشین. دیافراگم‌های بازتر، این ریسک رو دارن که تمام صورت داخل فوکوس نباشه.

عمق میدان‌های متوسط

• f/5.6 – برای عکسهای دو نفره مناسبه. اما در شرایط کم نور خیلی مناسب نیست. اگه کمبود نور داشتین، میتونین از فلاش بانس شده (بازتاب شده از سقف، دیوار یا رفلکتور) استفاده کنین.
• f/8 – این دیافراگم برای عکاسی از یک گروه یا جمع مناسبه. با این دیافراگم کاملا مطمئن میشین که همه افراد داخل فوکوس هستن.
• f/11 – در اغلب موارد، لنز شما توی این دیافراگم، شارپ‌ترین حالت خودشو داره. دیافراگم عالی برای عکاسی پرتره (البته داخل استودیو).

عمق میدان‌های زیاد

• f/16 – عکاسی زیر آفتاب پرنور، نیازمند یک دیافراگم کوچیکه. میتونین این دیافراگم رو امتحان کنین.
• f/22 – این دیافراگم برای عکاسی طبیعت مناسبه. عمق میدان زیاد این حالت باعث میشه که تمام جزئیات در پیش زمینه داخل فوکوس باشن.

همونطوری که قبلا هم گفتم، این عددها فقط خطوط راهنما هستن. برای آموزش دیافراگم در عکاسی باید خودتون دست به کار بشین و تمرین کنین. حالا شما کاملا درک کردین که کاربرد دیافراگم دوربین چیه و چه اثری روی عکس شما میذاره. تنظیم دیافراگم دوربین رو هم یاد گرفتین. بهترین کار اینه که تمرین کنین. تا میتونین آزمون و خطا کنین و از اشتباه کردن نترسین. انقدر تمرین کنین تا مفهوم دیافراگم کاملا براتون جا بیفته. توی روزهای آینده با بخش بعدی عکاسی مقدماتی برمی‌گردم. تا اونموقع حسابی تمرین کنین که برای مبحث بعد آماده باشین.

نظراتتونم حتما برام بنویسین.