هیستوگرام چیست؟ این یکی از پرتکرارترین سوالات عکاسیه. اگه بخوام یک جواب یک خطی برای هیستوگرام بدم اینطوری میشه. هیستوگرام: نموداریه که برای نورسنجی درست هر عکسی بهش نیاز داریم. هیستوگرام رو هم توی دوربین داریم و هم توی نرم افزارهای ادیت عکس. توی این مقاله اول قصد دارم به شما یاد بدم که هیستوگرام چیست؟ و دوم اینکه چطور هیستوگرام را بخوانیم. در نهایت هم یاد میگیرین که چطور با استفاده از هیستوگرام، کیفیت عکسهاتون رو افزایش بدین.

چرا یادگیری هیستوگرام انقدر مهمه؟

نمایشگرهای LCD دوربینها نمیتونن دقیقا چیزی که توی دوربین ثبت شده رو به ما نشون بدن. به این خاطر که عموما نمایشگرها کیفیت بالاتری دارن و ممکنه رنگ و نور عکس رو اغراق آمیز نشون بدن. به همین خاطر استفاده از هیستوگرام ضروری به نظر میرسه. در واقع یک نمودار هیستوگرام، از طریق الگوریتم ریاضی به شما شرایط نوری عکس رو نشون میده. این نمودار به شما کمک میکنه تا بتونین خطاها یا نواقص نوری موجود رو در زمان عکاسی متوجه بشین و تا حد ممکن عکس خوبی بگیرین.

هیستوگرام چیست؟ و دقیقا چه چیزی به ما میگه؟

هیستوگرام در واقع یک بررسی علمی از نورسنجی عکس رو به ما نشون میده. این نمودار به ما میگه که چقدر تونستیم نورسنجی یکنواختی داشته باشیم. نمایشگرهای LCD عموما برای انتقال این اطلاعات خوب نیستن. عملکرد این نمایشگرها وابسته به نور میحط اطراف ما و روشنایی خود نمایشگر هست. به همین دلیل نمیتونه نور واقعی عکس رو به ما نشون بده. مثال بارز این قضیه هم عکاسی با دوربین گوشی هست که بسته به نور محیط و روشنایی خود صفحه، متفاوت دیده میشه.

تمام دوربینها گزینه ای برای نمایش نمودار هیستوگرام دارن. حتی توی بعضی دوربینهای کامپکت که ویزور ندارن، میتونن هیستوگرام رو به صورت Live View و قبل از گرفتن عکس به شما نشون بدن. اما دوربینهای SLR و میرورلس عموما بعد از گرفتن عکس، نمودار رو نشون میدن.

نمودار هیستوگرام دارای ۲ محوره. محور افقی معرف روشنایی عکس از سیاه خالص، سایه‌ها تا های‌لایت‌ها و سفید خالصه و ارتفاع نمودار در هر بخش نشون‌دهنده تعداد پیکسل‌ها یا فراوانی اون مقادیر روشناییه (سیاه، سایه، میدتون، های‌لایت و سفید).

اشکال مختلف هیستوگرام

هیستوگرام یک عکس با نوردهی متعادل، معمولاً بیشترین ارتفاع رو در مرکز داره و هر چی به سمت چپ (سایه‌ها و سیاه) و سمت راست (های‌لایت‌ها و سفید) نزدیک می‌شیم، ارتفاع نمودار کمتر می‌شه و به صفر می‌رسه. اگه در لبه‌های انتهایی سمت چپ و راست، نمودار ارتفاع داشته باشه میشه گفت که عکس در بخش‌هایی بیشتر یا کمتر از حد نوردهی (آندر اکسپوز مربوط به لبه سمت چپ یا اور اکسپوز، مربوط به لبه سمت راست) شده.

سخت شد، نه؟ عکسها رو ببینین و بعد بیاین تو بخش بعدی تا براتون دقیقتر توضیح بدم.

هیستوگرام مربوط به یک عکس با نوردهی متعادل

هیستوگرام مربوط به یک عکس با نوردهی زیاد (High Key)

هیستوگرام مربوط به یک عکس با نوردهی کم (Low Key)

هیستوگرام مربوط به یک عکس اوراکسپوز شده (Overexposed)

هیستوگرام مربوط به یک عکس آندراکسپوز شده (Underexposed)

چطور هیستوگرام رو بخونیم؟

همونطور که گفتم، هیستوگرام میزان روشنایی یک عکس رو روی یک مقیاس سیاه تا سفید به ما نشون میده. سیاه در سمت چپ نمودار و سفید در سمت راست قرار داره. بین این دو هم شامل تمام طیف خاکستری هست. در یک عکس استاندارد 8 بیت با فرمت JPG، 256 درجه اندازه گیری روشنایی داریم. 0 بیانگر سیاه خالص و 255 سفید خالص هست. پس محور افقی به 256 بخش تقسیم میشه.

هر پیکسل داخل عکس به یکی از این 256 مقدار مرتبط هست. محور عمودی بیانگر تعداد پیکسلهای دارای اون مقدار روشناییه و نمودار هیستوگرام از بهم پیوستن این 256 مقدار تشکیل میشه. اجازه بدید دقیق تر بررسی کنیم:

عکس بالا به درستی نوردهی شده. همونطور که توی هیستوگرام میبینید، بخش اعظم پیکسلها، از سیاه و سفید خالص دور هستن. اصولا نباید سیاه یا سفید خالص توی عکس داشته باشیم. چیزی که توی عکس ممکنه سیاه به نظر بیاد، در واقع درجه‌ای از یک خاکستری خیلی تیره‌ست و نه خود سیاه. وجود سیاه یا سفید خالص توی عکس نشون میده که جزئیات بخشهایی از عکسمون از بین رفته. به این حالت، اصطلاحا Clipping گفته میشه که جلوتر بررسیش میکنم.

پس فعلا این نکته رو داشته باشین که همیشه باید از سیاه و سفید خالص اجتناب کرد. پیکسلهایی که توی این محدوده قرار میگیرن، اصطلاحا آندر اکسپوز یا اور اکسپوز (Under-exposed or Over-exposed) میشن. و دوباره باید اون عکس رو بگیرین. به عکسهای زیر و نمودارهای هرکدوم نگاه کنین.

1. اوراکسپوز

2. آندراکسپوز

اغلب دوربین‌های دیجیتال چهار نمودار هیستوگرام رو نمایش میدن. اولین نمودار مربوط به هیستوگرام روشناییه (Luminosity) که روشنایی کلی تصویر رو نشون میده. این نمودار معمولاً تک رنگه. سه نمودار دیگه مربوط به هیستوگرام رنگی هستن که مقادیر آبی، سبز و قرمز رو توی تصویر نشون میدن. برای عکس با نورسنجی صحیح، این هیستوگرام رنگی به شکل زیر هست:

این هیستوگرام برای زمانی مناسبه که از سوژه های رنگی در شرایط پر نور عکس میگیرین.

نمایش کنتراست با هیستوگرام

هیستوگرام همچنین میتونه میزان کنتراست یک تصویر رو به ما نشون بده.کنتراست در حقیقت همون تفاوت درخشندگی بین نقاط تیره و روشن هر عکسه. اگه قله هیستوگرام پهن و عریض باشه نشون دهنده کنتراست بیشتر و اگه کوه هیستوگرام باریک و تنگ باشه نشون دهنده کم بودن کنتراست تصویره. در این حالت ممکنه تصویر صاف و راکد به نظر بیاد.

کنتراست در حقیقت بر اثر تلفیقی از وضعیت سوژه و وضعیت نوری محیط به وجود میاد. به طور مثال عکس‌هایی که در مه گرفته میشن دارای کنتراست کمی هستن و عکس‌هایی که در نور شدید روز گرفته میشن، کنتراست زیادی دارن. عکس زیر نمونه خوبی برای هیستوگرام پرکنتراست هست.

هیستوگرام خوب چیست؟ چیزی به اسم هیستوگرام خوب داریم؟

در جواب این سوال باید بگم خیر! عکاسی هنریه که بسته به سبک، عکاس میتونه انعطاف داشته باشه. میتونه قوانین رو بشکونه و آثاری عجیب خلف کنه. پس چیزی به نام هیستوگرام خوب وجود نداره.

مثلا وقتی شما یک عکس در حالت silhouette می گیرین به احتمال زیاد با یک هیستوگرام عجیب روبرو میشین. هیستوگرامی که دارای دو کوه در دو طرفه! و یا گرفتن عکس از یک سوژه در میان برف ها قطعا هیستوگرامی رو به شما میده که یک کوه تیز در سمت راستش داره! اما هیچ کدوم این ها به این معنی نیست که عکس شما دچار خطا و اشتباه در نوردهی هست. وقتی که کمی تجربه‌ی عکاسی بیشتری پیدا کردین، متوجه میشین که در هر موقعیت، چه هیستوگرامی نرمال هست.

پیشنهاد میکنم در این زمینه، حتما ویدیوی زیر رو ببینین:

کلیپینگ (Clipping) چیست و چه زمانی رخ میده؟

برخورد و چسبیدن قله ها به ابتدا یا انتهای نمودار نشون دهنده از دست رفتن جزئیات یا بریده شدنه که به اصطلاح بهش کلیپینگ (clipping) گفته میشه. هیستوگرام زیر متعلق به یک عکس با نوردهی بیش از حده. از کجا میفهمیم نوردهی بیش از حد بوده و جزئیات از دست رفته؟ قله های تشکیل شده در منتهی‌الیه راست نمودار نشون دهنده جزئیات از دست رفته هستن. انگار که از اینجا به بعد بریده شده باشن. (اطلاعات از دست رفته یا بریده شده در هیستوگرام زیر برای مثال ترسیم شده و با هاشور مشخص شدن).

خب! حالا که فهمیدین هیستوگرام چیست و چگونه هیستوگرام را بخوانیم، باید برین سراغ استفاده کردن از هیستوگرام هنگام عکاسی. برای اینکه مطمئن بشین کارتون درست بوده، این نمودارها خیلی عالین. بعلاوه اینکه وابستگی شما رو به ادیت در کامپیوتر، کم و کمتر میکنن.

چه زمانی باید از نمودار هیستوگرام استفاده کنیم؟

جواب مشخصی به این سوال وجود نداره. اگه عکاس تازه کار هستین، باید بیشتر ازش استفاده کنین. این نمودار، روشی عالی برای یادگیری نورسنجی درست در عکاسیه. زمانی که توی خواندن هیستوگرام استاد بشین، مهارت نورسنجیتون هم تقویت میشه.

اما ببینیم چه زمانی باید از هیستوگرام استفاده کرد؟ قبل از اینکه عکسی بگیرین، به صحنه نگاه میکنین. سوژه‌‎ای که براتون جذابه رو انتخاب میکنین و توی موقعیت مناسب نسبت به سوژه قرار میگیرین. بعد، قواعد ترکیب بندی رو توی کادر رعایت میکنین و اگه نیاز بود، کمی جابجا میشین. برای گرفتن عکس، باید نورسنجی انجام بدین. دوربین رو روی مود منوآل میذارین و دیافراگم، سرعت شاتر و ISO رو تنظیم میکنین تا به نتیجه نهایی برسین.

از اینجا به بعد باید چیکار کنین؟ بعد از اینکه عکس رو گرفتین، از جاتون تکون نخورین. یکبار عکس رو مرور کنین و ایرادات ترکیب بندی و نورسنجی رو ببینین. اینجاست که هیستوگرام به کمکتون میاد تا متوجه ایراد نورسنجیتون بشین. اصلاحات مورد نیاز رو اعمال کنین و دوباره عکس بگیرین.

برای دیدن هیستوگرام توی دوربین های کنون، باید چند بار دکمه Info رو بزنین و توی نیکون باید یکی از دکمه‌های بالا یا پایین رو بزنین.

نتیجه گیری

فهمیدیم که به طور کلی، هیستوگرام نموداریه که میزان روشنایی تصویر رو نشون میده. محور افقی بیانگر میزان روشنایی و محور عمودی بیانگر میزان فراوانی (تعداد پیکسل‌ها) با اون سطح روشناییه.

اگه از منظره‌ای عکس بگیرین که نمودار هیستوگرامش به سمت راست متمایل باشه، تصویری روشن یا به اصطلاح های کی (Hi-Key) داریم. اگه نمودار با شدت بیشتری به سمت راست متمایل شده باشه، یعنی عکسمون اوراکسپوز شده. برعکس، اگه فرم کلی نمودار به سمت چپ متمایل باشه، تصویری با روشنایی نسبتا کم یا لو-کی (Low-Key) داریم. اگه هم نمودار با شدت بیتشری به سمت چپ متمایل باشه، عکسمون آندراکسپوز هست.

فرم منحنی هیستوگرام تنها تابع پارامتر‌های نوردهی دوربین مثل ایزو، سرعت شاتر و عدد دیافراگم نیست. بلکه به شرایط نوری صحنه هم وابسته است. مثلا در عکاسی از یک منظره در شب، با یک نوردهی متعادل، قاعدتاً در نمودار هیستوگرام، مقادیر بیشتری سمت چپ قرار می‌گیرن و نمودار متمایل به سمت چپ هست. چرا که بخش زیادی از تصویر رو آسمان شب و سایه‌ها تشکیل می‌دن.

در انتهای مقاله، شما رو به دیدن راهنمای هیستوگرام در عکاسی دعوت میکنم که شامل تمامی حالت‌های صحبت شده در بالا هست.